martes, 24 de noviembre de 2009

ORIGEN DEL LÉXICO CASTELLANO
Por su historia y evolución las palabras pueden ser:
1. PRERROMANAS.
2. PATRIMONIALES.
3. NEOLOGISMOS.
3.1. PRÉSTAMOS CLÁSICOS: CULTISMOS.
3.2. PRÉSTAMOS HISTÓRICOS. Del visigodo, árabe, francés…
3.3. PRÉSTAMOS ACTUALES. Pueden ser:
Xenismos, por incorporación literal
Adaptaciones
Calcos
4. ACRÓNIMOS.
5. NUEVAS PALABRAS FORMADAS POR DERIVACIÓN, COMPOSICIÓN Y PARASÍNTESIS.

VOCES PRERROMANAS:
Se han conservado voces celtas o iberas usadas en la Península antes de la llegada de los romanos:
álamo, arroyo, banasta, barranco, barro, becerro, braga, broza, bruja, carro, caspa, celta, cigarra, huero, ibero, ligur, losa, mata, páramo, perro, rodaballo, sapo, sobaco, vega, zarza,.

VOCES PATRIMONIALES:
Procedentes del latín, han cambiado fonéticamente:
padre, hijo, maleza, viejo, espejo, conejo.

CULTISMOS:
Son palabras del latín o del griego que se incorporan posteriormente y no sufren cambios fonéticos:
capitular, colocar, versículo, omnipotente, confidente, póstumo, inerme, filial, colecta, hipódromo, hidrógeno, poligamia, acuático, oval, género, rápido.

SEMICULTISMOS:
Procedentes del latín, se incorporan posteriormente y han sufrido algunos cambios, pero no se ha completado su evolución:
regula> regla (semicultismo)> reja (patrimonial)
saeculo> siglo (semicultismo)
titulo> tilde (semicultismo)

DOBLETES,
Como resultado de ello hay palabras que han producido dos soluciones:
- De cultismo y semicultismo:
capítulo/ cabildo (su evolución completa llevaría a cabejo)
secular/ seglar
título/ tilde
delicado/delgado

- De semicultismo y voz patrimonial:
ración/ razón. malicia/ maleza. justicia/ justeza


- De cultismo y voz patrimonial:

sigilo/ sello legal/ leal
colocar/ colgar clave/ llave
vigilar/velar ánima/ alma
causa/ cosa íntegro/entero
mortificar/ amortiguar magisterio/ maestro
plano/ llano podio/ poyo
captar/ catar levar/ llevar
germano/hermano espátula/ espalda
cátedra/cadera rápido/raudo
sexta/siesta sigilo/ sello
rotundo/ redondo


PRÉSTAMOS HISTÓRICOS:

Germanismos procedentes de los visigodos:
guardia, guardar, ropa, espía, guerra, ganar, tapa, esquila, escudo, guante, ataviar, falda, espuela, cofia, sala, rico, blanco, burgo, albergue, Álvaro, Fernando, Alfonso, Elvira.

Arabismos:
aljibe, acequia, alcalde, atalaya, almena, alcachofa, azafrán, alfombra, alquimia, zanahoria, almacén, cifra, álgebra, Calatayud, Benidorm, Guadalquivir, Guadalajara.

Galicismos:
monje, manjar, jardín, bolsa, aval, debate, burocracia, bufete, avalancha, chalé, boutique, coraje, cobarde, afiche, ballet, chófer, amateur, brioche, souvenir, foie-gras, suite, bricolaje, garaje, toilette, cigarro, sofá.

Italianismos:
romanza, piano, batuta.

Anglicismos:
club, tranvía, tílburi, vagón, turista, bisté, bote, mitin, budín.

Americanismos:
patata, café, tomate, cacao, chocolate, maíz, canoa, piragua, caimán.

Latinismos crudos:
ab initio, ab cautelam, ad hoc, a divinis, alma mater, alter ego, ante merídiem, post merídiem, a posteriori, a priori, curriculum vitae, de facto, de iure, de visu, etcétera, exabrupto, gratis, grosso modo, hábeas corpus, honoris causa, ídem, in extremis, in memóriam, in péctore, in situ, ipso facto, lapsus, maremágnum, modus operandi, modus vivendi, motu proprio, plus ultra, per cápita, per se, prima facie, pro indiviso, prorrata, requiescat in pace, sensu stricto, sine die. sine qua non, statu quo, sub iudice, sui generis, sursumcorda, totum revolutum, urbi et orbi, vade retro, viceversa.

PRESTAMOS ACTUALES:

Procedentes de las lenguas clásicas (latín y griego). Cultismos:
Con su significado: anestesia, afonía, anemia, acéfalo, sincrónico, apático, simpático, telepatía, biología.
Con cambio de significado: bacteria (bastón), átomo (indivisible), cloro (verdoso-amarillento), ánodo (camino ascendente), cátodo (camino descendente).
Híbridos, con elementos del latín y del griego: televisión, automovil, radioscopia, claustrofobia.

Germanismos actuales (del alemán):
Aspa, aspirina, bigote, blanco, brindis, búnker, blindar, feldespato, obús, pistola, vivencia.

Anglicismos:
Aeróbic, bafle, bate, beicon, best-séller, bistec, bóxer, claxon, clown, cómic, conferencia, córner, champú, chequear, charter, dandi, desodorante, dólar, escaner, gol, güísqui…
Esquimal: anorak.
Hebreo: amén, cábala.
Japonés: biombo, samuray.

ACRÓNIMOS:
Se forman con las iniciales de varias palabras: Cou, Once, Otan, Renfe, Ave.
O con parte de algunas palabras: informática (información automática).

POR DERIVACIÓN Y COMPOSICIÓN.
Combinando monemas de la propia lengua se generan nuevas palabras.


EJERCICIOS

1. A partir de las palabras dadas, crea todas las posibles derivadas y explica el proceso:
cooperar, línea, término, anexión, colaborar, mito, sano, activar, móvil, ensamblar, construir, síntesis, claro, títere, sufijo.

2. Explica el significado y la formación de los siguientes compuestos, la categoría gramatical de las palabras originales y la categoría gramatical del compuesto originado.
pasatiempo, tentempié, trotamundos, sinvivir, quitapenas, manirroto, malhablado, maledicencia, todoterreno, misil-tierra-aire, caja fuerte, coche de choque.

3. Señala el significado y la procedencia de los siguientes neologismos:
revalorizable, posventa, constitucionalista, hipermercado, coche-bomba, multicentro, precampaña, carrilbús, desechable, monovolumen, antibelicista, hiperactivo, conservante, minicadena, desmaquillar, afeitar, senderismo, reciclable, urbanizable, temporizador, actitudinal, progubernamental, navegador, multidisciplinar, etiquetaje, tique, informática, comida basura.

4. Construye un verbo a partir de los siguientes conceptos o palabras:
atribuir culpa, calificar de nuevo, hacer óptimo, realizar una oferta, pasar a digital, reducir al mínimo.

5. Comenta las dificultades y propón soluciones para los siguientes xenismos:
lifting, software, toilette, manager, showman, e-mail, graffiti, barman, ranking, catering, jet-lag, amateur, after-shave, jacuzzi.

6. Escribe los acrónimos que conozcas y explica su procedencia.